بدهی و انواع آن

بدهی

بدهی، واژه‌ای که اغلب افراد در جوامع امروزی، با مفاهیم و مصادیق آن آشنا هستند. با گسترش روز افزون جمعیت و مشاغل، مجال فعالیت و کسب درآمد برای تمامی افراد فراهم شده است. افراد در مراودات مالی روزانه خود، عملیاتی را انجام می‌­دهند که ممکن است منجر به ایجاد بدهی شود، برای مثال دریافت وام و تسهیلات از بانک و موسسات مالی، تعهدات شخص به افراد حقیقی یا حقوقی که در ازای دریافت کالا یا خدمات صورت می­‌گیرد و باید در بازه‌ه­ای مشخص بازپرداخت شود، از انواع مختلف بدهی ‌به حساب می‌آیند. بطور کلی، بدهی یا دین آن چیزی است که یک شخص ملزم است به دیگری پرداخت کند.

بدهی در حسابداری

اکنون که با مفهوم مختصری از بدهی آشنا شدیم، قصد داریم به مفهوم بدهی در حسابداری بپردازیم. بدهی در حسابداری درواقع ادعای اشخاص ثالث نسبت به دارایی­‌های واحد اقتصادی است و از دیدگاه واحد اقتصادی، تعهداتی که شرکت به اشخاص حقیقی یا حقوقی دیگر دارد را بدهی می­‌گویند. بدهی­‌ها به نحوی تعهد انتقال منافع اقتصادی واحد تجاری است که در راستای اهداف واحد تجاری، در گذشته یا طی دوره مالی با انجام عملیات و معاملات ایجاد شده­‌اند و شرکت ملزم به باز پرداخت آنها خواهد بود. تسویه بدهی می­‌تواند از محل دارایی­‌های نقد، اموال یا ارائه خدمات باشد. برای مثال در صورتیکه واحد اقتصادی برای خرید یا اجاره محل اقامت خود، از بانک یا موسسات مالی، وام دریافت نماید به عنوان بدهی واحد اقتصادی شناسایی می‌­شود. بدهی­‌های جاری یک شرکت در طول یک دوره مالی، نشان دهنده تعهدات آن واحد در عملیات مستمر آن است. در قوانین برخی از جوامع، اگر واحد اقتصادی در بازپرداخت بدهی از محل دارایی­‌های خود ناتوان باشد، طلبکاران حق دارند به شکل قانونی اموال شرکت را مصادره نمایند. اکثر قوانین حسابداری دولتی این اجاره را به طلبکاران داده است که بدهکاران را ملزم به فروش دارایی های خود برای بازپرداخت بدهی نمایند.

شناسایی بدهی­‌ها:

برای محاسبه دقیق بدهی‌ها ابتدا بایستی آنها را شناسایی کرد. در طی دوره مالی، رویدادهایی رخ می‌­دهد که منجر به ایجاد بدهی شده، از همین رو باید بدهی‌­ها در تاریخ رخداد آنها ثبت شوند. شناسایی صحیح آنها، کمک شایانی به واحد اقتصادی خواهد کرد چرا که بدهی­‌های جاری، تحت تاثیر عملیات شرکت و نشان دهنده ادعای اشخاص ثالث در مورد دارایی­‌های جاری و منابع مورد استفاده شرکت هستند.

در همین رابطه بخوانید؛ شرکت و انواع آن

اندازه گیری بدهی‌ها:

اندازه گیری بدهی‌­ها در یک واحد اقتصادی از آنجایی دارای اهمیت است که سرمایه گذاری و واگذاری وام به این واحد اقتصادی را توجیه می‌­کند. پس بهتر است قبل از سرمایه گذاری در یک واحد اقتصادی، نسبت به بدهی‌های آن واحد یک ارزیابی دقیق انجام شود. برای تایید سلامت واحد اقتصادی، اندازه گیری و برآورد میزان بدهی­‌های جاری و غیر جاری لازم است. اندازه گیری بدهی­‌ها با طبقه بندی آنها کار ساده‌­تری خواهد بود. در ادامه این مقاله به طبقه بندی بدهی­‌ها و مدیریت آنها می‌­پردازیم.

هدف از طبقه‌بندی بدهی‌­ها در حسابداری:

بدهی‌­ها در حسابداری با توجه به تاریخ سر رسیدشان طبقه بندی می‌­شوند. طبقه بندی بدهی‌­ها به دسته جاری و غیر جاری، معیار و ابزاری موثر برای تجزیه و تحلیل مالی و سنجش میزان خالص دارایی­‌های یک واحد اقتصادی است. این سنجش نشان می­‌دهد که آیا شرکت در انجام امور روزانه و فعالیت­‌های عادی خود دچار مشکل مالی خواهد شد یا خیر. طبقه بندی بدهی‌­ها، در واحد­های اقتصادی که دارای استانداردی مشخص و طول چرخه عملیاتشان کوتاه، یک امر الزامی است. به طور معمول، وضعیت واحد اقتصادی بسته به ماهیت و ابزارهای تشکیل دهنده آن، با مشاهده میزان بدهی­‌ها، قابل تشخیص خواهد بود. در برخی از شرکت‌ها، مازاد بدهی­‌های جاری نشان دهنده مشکلات مالی است بنابراین مدیریت و کنترل بدهی‌­ها، جهت بازپرداخت در موعد مقرر، نیازمند دسته بندی و ثبت دقیق آنها است. مالکان شرکت‌­ها نیاز دارند که بدانند هر بدهی را در چه زمانی باید پرداخت کنند لذا برای انجام مدیریت صحیح، لازم است که نوع بدهی­‌ها را شناخته و تراز بدهی­‌ها را به ترتیب تاریخ پرداخت هر یک از آن‌ها، لیست کنند.

بدهی جاری

طبق استانداردهای پذیرفته شده در حسابدری، بدهی‌­ها از لحاظ نقد شوندگی به دو دسته جاری و غیر جاری تقسیم شوند. بدهی­‌هایی جاری؛ بازپرداخت آنها یکسال یا کمتر از یکسال از تاریخ تراز نامه است و معمولا از محل دارایی­‌های جاری قابل پرداخت هستند. اگر تامین مالی بدهی­‌های جاری، از محل دارایی­‌های غیر جاری یا تعهدات مالی بلند مدت انجام شود، حتی اگر سررسید آنها در طول یک چرخه عملیاتی یا یک سال از تاریخ ترازنامه قرار بگیرد آنها را از دسته بندی جاری خارج می­‌کند. تفکیک بدهی­‌ها در واحدهای تجاری دارای تداوم، باعث سریع وصول شدن بدهی می‌­شود که در نهایت منجر به یک مدیریت و کنترل مناسب در واحد اقتصادی است. اسناد پرداختنی و حساب­‌های پرداختنی از رایج­‌ترین و متداول‌­ترین بدهی­‌ها هستند.

بدهی­‌های جاری دارای دو ویژگی عمده به شرح زیر هستند:

۱ – ظرف مدت یکسال یا یک دوره مالی هر کدام طولانی تر است تسویه می‌­شوند.

۲ – از محل دارایی­‌های جاری یا بدهی جاری دیگری قابل تسویه هستند.

در غیر اینصورت بدهی غیر جاری بوده و از دسته جاری خارج می­‌شود.

انواع بدهی‌های جاری در حسابداری شامل اقلام زیر است:

۱ . حساب‌ها و اسناد پرداختنی تجاری:

– حسابهای پرداختنی

– اسناد پرداختنی

۲ . سایر حساب‌ها و اسناد پرداختنی 

پیش دریافت درآمد

مالیات پرداختنی ( ذخیره مالیات )

حقوق و دستمزد پرداختنی

۳ . سود سهام پرداختنی

سود سهام پرداختنی ( تضمین شده )

تسهیلات مالی دریافتنی

حصه جاری بدهی‌های بلند مدت

حساب‌های پرداختنی:

حساب­های پرداختنی، بدهی­‌هایی هستند که در مقابل خرید نسیه کالا و خدمات ایجاد شده‌­اند. اصطلاحا به آن‌ها بدهی­‌های دفتری هم می‌­گویند چرا که تنها در دفاتر خریدار و فروشنده ثبت می‌­شوند. این بدهی­‌ها، ظرف مدت یکسال از تاریخ ترازنامه تسویه خواهند شد. از جمله ویژگی­‌های حساب­‌های پرداختنی، می­‌توان به عدم ارائه چک، سفته یا سند بدهی به فروشنده اشاره کرد. حساب­‌های پرداختنی معمولا در مراودات مالی، با اعتماد بیشتر بین اشخاص مورد استفاده قرار می­‌گیرد و ریسک بالاتری نسبت به اسناد پرداختنی دارند.

اسناد پرداختنی:

اسناد پرداختنی بر خلاف حساب­‌های پرداختنی که زبانی هستند، در ازای ایجاد بدهی به طلبکاران، سند بدهی ارائه می­‌کنند. به این سند پرداخت شده، اصطلاحا اسناد پرداختنی می­‌گویند. در صورتیکه اسناد پرداختنی ذکر شده در ازای خرید کالا و خدمات تجاری باشد، اسناد پرداختنی تجاری محسوب می­‌شوند. این بدهی‌­ها نسبت به حساب­‌های پرداختنی، دارای ضمانت قانونی موثق هستند که وصول این بدهی­‌ها را تضمین می‌­کند. در مبادلات واحد اقتصادی، اسناد پرداختنی نسبت به حساب­‌های پرداختنی ارجح­تر و متداول­‌تر هستند. اسناد پرداختنی در مقایسه با حساب­‌های پرداختنی، ظرف مدت زمان کوتاه­‌تری تسویه می‌­شوند. از اسناد پرداختنی برای معاملاتی استفاده می‌شود که سر رسید طولانی­‌تری دارند.

پیش‌دریافت درآمد:

پیش دریافت­‌ها در حسابداری یک نوع بدهی محسوب می­‌شوند. پیش دریافت­‌ها نشان دهند درآمدهایی هستند که با وجود دریافت مبلغ آن­ها، کالا یا خدمتی از این بابت ارائه نشده است. کسب درآمد در این حساب­ها تکمیل نشده است زیرا گرچه مبلغ دریافتی به عنوان پیش دریافت ثبت شده است اما کالا یا خدمات، در آینده ارائه می‌­شود. زمانی که کالا یا خدمات مربوط به مبلغ دریافت شده، کاملا به مشتریان ارائه شد، حساب پیش دریافت از دفاتر خارج شده و حساب درآمد شناسایی می­‌شود. برای مثال در تعیین قرارداد بیمه، شرکت بیمه کننده، پیش دریافت درآمد را در زمان انعقاد قرارداد، دریافت می­‌کند. پیش دریافت فروش بلیط در شرکت­‌های مسافربری، قبل از انجام خدمات نیز در این دسته قرار دارد.

مالیات پرداختنی:

واحد­های اقتصادی در روند عادی عملیات تجاری خود، با مالیات بر ارزش افزوده و مالیات بر درآمد روبرو هستند. کالاهای خریداری شده توسط واحد­های اقتصادی، اکثرا دارای مالیات بر ارزش افزوده هستند که فروشندگان مبلغ این مالیات را از خریدار دریافت و به نمایندگی از خریدار به سازمان امور مالیاتی پرداخت می­‌کنند. پرداخت این مالیات به سازمان امور مالیاتی، به صورت دوره­ای، فصلی یا سالانه اتفاق می­افتد. در حسابداری، حسابداران مبالغ دریافتی بابت مالیات بر ارزش افزوده را در حساب مالیات بر ارزش افزوده پرداختنی که یک نوع بدهی جاری است، ثبت می‌­کنند تا در موعد مقرر به اداره دارایی پرداخت نمایند.

حقوق و دستمزد پرداختنی:

حقوق و دستمزد در واقع بدهی واحد اقتصادی، در برابر کارکنان است. در طول دوره مالی این بدهی تحت عنوان حقوق و دستمزد پرداختنی شناسایی می­‌شود. که به دلیل الزام واحد اقتصادی به پرداخت ماهانه­ آن، جزء بدهی­‌های جاری طبقه بندی می­‌شود. در پایان هرماه، حقوق و دستمزد پرداختنی توسط کارفرما محاسبه و به کارکنان پرداخت می­شود.

در همین رابطه بخوانید؛ مزایای حقوق و دستمزد

سود سهام پرداختنی:

این نوع سود، به عنوان یک بدهی جاری در گزارش­‌های مالی و یادداشت­‌های توضیحی آورده می‌­شود. سود سهام پرداختنی در واقع سودی است که هیات مدیره شرکت­های سهامی برای تقسیم بین سهامداران، به مجمع عمومی اعلام می‌­کنند که بعد از تصویب توسط مجمع عمومی، حداکثر تا ۸ ماه پس از تاریخ مجمع، باید این سود تقسیم شود. بنابراین سود سهام پرداختنی بدهی جاری است.

تسهیلات مالی دریافتنی:

این نوع تسهیلات مالی کوتاه مدتی که واحد اقتصادی از بانک ها و موسسات مالی و اعتباری دریافت می­‌کند و آن دسته از تسهیلات مالی بلند مدتی که قرار است طی یک سال از تاریخ ترازنامه یا چرخ عملیات هر کدام طولانی تر است پرداخت شوند، جزء بدهی­های جاری طبقه بندی می‌­شوند. تسهیلات مالی دریافتنی باید علاوه بر ترازنامه، حتما در یادداست های توضیحی نیز افشا شوند.

حصه جاری بدهی‌های بلندمدت:

بدهی‌­های بلند مدتی که در دوره مالی بعد سررسید شده و قرار است تسویه شوند، در تاریخ ترازنامه باید به عنوان حصه جاری بدهی­‌های بلند مدت، جزء بدهی‌­های جاری طبقه بندی شوند.

برای مثال اگر شرکتی وامی به مبلغ ۳۰ میلیون ریال را با سررسید ۳ سال دریافت کند، هر سال باید مبلغ ۱۰ میلیون ریال از این وام را تسویه نماید.

بنابراین در سال اول بعد از دریافت وام، شرکت باید در ترازنامه خود مبلغ ۱۰ میلیون ریال از این وام را در گروه بدهی­‌های جاری تحت عنوان حصه جاری بدهی­‌های بلند مدت و ۲۰ میلیون ریال باقیمانده این وام را تحت سرفصل بدهی­‌های غیر جاری گزارش نماید.

نحوه انعکاس بدهی­های جاری در صورت‌های مالی

بدهی­‌ها در حسابداری دارای ماهیت بستانکار هستند یعنی ممکن است دارای تراز بدهکار یا بستانکار باشند. بدهی­‌ها در دسته حساب­‌های دائمی و ترازنامه‌­ای قرار دارند و مانده آنها به سال مالی بعد منتقل می‌­شود. در ترازنامه بدهی­‌ها به ترتیب تاریخ سررسید طبقه بندی و گزارش می‌­شوند. مدیران و صاحبان سهام با در نظر گرفتن تاریخ سررسید بدهی­‌ها نسبت به بازپرداخت آنها از محل دارایی­‌ها و وجوه نقد در اختیارشان اقدام می‌­کنند. مدیران در صورت کمبود وجه برای تسویه بدهی­‌ها باید نسبت به افزایش وجوه نقد یا دارایی اقدام کنند. اقلام درج شده در طرف بدهکار و بستانکار ترازنامه می بایست در پایان دوره مالی و زمان محاسبه عملیات متوازن باشند لذا مجموع دارایی­‌ها در سمت بدهکار ترازنامه و مجموع بدهی­‌ها و حقوق صاحبان سهام در بستانکار آن درج می­‌شود.

بدهی­ غیر جاری چیست؟

بدهی‌هایی که سررسید آن‌ها بلند مدت بوده و زمان باز پرداخت آنها بیش از یک سال است را بدهی­‌های غیر جاری می‌­نامند. انتظار نمی‌رود بدهی‌­های غیر جاری، طی یک سال مالی تسویه شوند. اطلاع از میزان بدهی­‌های غیرجاری در روند اصلاح اعتبارات مالی یک واحد اقتصادی، برای آمادگی در بازپرداخت به هنگام آنها، نقش به سزایی دارد.

انواع بدهی­‌های غیر جاری در حسابداری شامل اقلام زیر است:

۱ . تسهیلات بلند مدت پرداختنی

۲ . اسناد پرداختنی بلند مدت

۳ . اوراق قرضه پرداختنی

۴ . ذخیره مزایای پایان خدمت کارکنان

تسهیلات بلند مدت پرداختنی:

یکی از انواع بدهی‌های بلندمدت، تسهیلات (وام) بلند مدت پرداختنی است که از موسسات اعتباری مانند بانک، در قبال دریافت وثیقه معتبر گرفته می‌شود. بازپرداخت این نوع وام‌ها طولانی مدت بوده و معمولا بیش از دو سال یا گاها ۱۰ الی ۲۰ سال نیز به طول می‌انجامد. بازپرداخت این وام­ها به صورت اقساطی انجام می­شود. وام احداث مسکن، وام تولیدی، وام توسعه و گسترش کارخانه‌ها، نمونه‌هایی از این نوع تسهیلات هستند.

اسناد پرداختنی بلند مدت:

این دسته از بدهی‌های بلند مدت، در ازای خرید کالا یا دریافت خدمات از دیگران ایجاد می­‌شوند. خریداران در ازای دریافت کالا و خدمات، به جای پرداخت وجه نقد، سفته یا چک بلند مدت پرداخت می‌کنند. به دلیل اینکه سررسید سفته‌ یا چک‌های صادره بیش از یکسال است، جزء اسناد پرداختنی بلند مدت دسته بندی می‌­شوند.

اوراق قرضه پرداختنی:

صدور اوراق قرضه یکی از روش های تامین مالی واحدهای اقتصادی به شمار می‌­رود. موسسات تولیدی و بازرگانی سهامی می‌توانند علاوه بر اخذ وام از بانک‌ها، از طریق صدور اوراق قرضه و عرضه  آن به عموم، منابع مالی خود را تامین کنند. ورقه قرضه، ورقه­ای قابل معامله و معرف ارزش اسمی و سود تضمین شده است. دارنده اوراق قرضه، متعهد است اصل مبلغ اوراق را در سررسید مشخص و سود اوراق قرضه را در طول مدت قرارداد، به شکل ادواری و درصدی از ارزش اسمی پرداخت نماید. نرخ سود تضمینی اوراق قرضه، معمولا سالانه بیان می‌­شود اما می­‌توان با فواصل زمانی شش ماهه نیز آنرا پرداخت کرد. برای ورقه قرضه ممکن است علاوه بر سود، حقوق دیگری نیز شناخته شود. دارندگان اوراق قرضه در اداره امور شرکت هیچ گونه دخالتی نداشته و فقط بستانکار شرکت محسوب می‌شوند. بانک‌ها معمولا برای جلب اعتماد خریداران اوراق قرضه و تضمین دریافت اصل و سود تضمین شده، در موعد معین به دریافت کارمزد از صادرکنندگان اوراق قرضه می‌­پردازند. در صورتیکه  صادر کننده اوراق قرضه در موعد معین، وجه اوراق قرضه و سود تضمین شده را پرداخت نکند، بانک تضمین کننده، نسبت به پرداخت آن‌ها اقدام می­‌نماید.

ذخیره مزایای پایان خدمت کارکنان:

مطابق قانون، هر کارفرما مکلف است در زمان بازنشستگی، استعفا یا اخراج کارکنان، به ازای هر سال سابقه خدمت آنها، حداقل معادل یک ماه آخرین حقوق و مزایا را به آنان پرداخت کند. از آن جا که این مبلغ برای کارفرما یک هزینه می‌باشد، باید در پایان هر دوره مالی معادل آخرین حقوق ثابت و مزایای هر یک از کارکنان به منظور تامین حقوق بازنشستگی، مزایای پایان خدمت، خسارت اخراج و باز‌خرید کارکنان موسسه ذخیره در نظر گرفته می‌شود. در صورت عدم پرداخت، این تعهد به عنوان یک بدهی بلند مدت ثبت می‌گردد.

نحوه انعکاس بدهی‌های غیرجاری در صورت‌های مالی

بدهی‌های غیر جاری به دلیل پرداخت نشدن در دوره جاری واحد اقتصادی، از اهمیت کمتری نسبت به بدهی‌های جاری برخوردار هستند. بدهی های غیر جاری در سمت چپ ترازنامه به ترتیب اهمیت و تاریخ سررسید، بعد از بدهی‌های جاری منعکس می‌شوند.

جمع بندی:

هدف از مدیریت صحیح دارایی­‌ها و بدهی­‌ها در واحد­های اقتصادی، به حداکثر رساندن سود، درآمد و بازدهی است. با مدیریت بهینه ترازنامه و بدهی‌­ها می­توان به رشد شرکت کمک کرد. مدیریت صحیح بدهی­‌ها علاوه بر آنکه در کوتاه مدت و بلند مدت باعث رشد و توسعه واحد اقتصادی می­‌شود، استفاده کنندگان برون سازمانی را نیز تحت تاثیر قرار می­‌دهد. در این مقاله سعی شده است با بررسی بدهی­‌های جاری، غیر جاری و دسته بندی آنها به مدیران در راستای مشاهده صورت‌های مالی کمک شود.

بدهی‌ها در حسابفا

در نرم افزار حسابداری حسابفا، کلیه بدهی­‌های جاری و غیر جاری با طبقه بندی مناسب تعریف شده است. در تراز نامه امکان گزارش گیری اقلام حساب­‌های دائمی وجود داشته و در صورت نیاز می­‌توان علاوه بر بدهی­‌های پیش فرض تعریف شده در نرم افزار، بدهی­‌های مورد نیاز واحد اقتصادی را نیز تعریف کرد و به صورت مجزا به ثبت عملیات مالی برای هر کدام پرداخت.